CHARLES EDWARD STEWART’IN “THE COUNTRY OF THE TEKKE TURKOMANS, AND THE TEJEND AND MURGHAB RİVERS” (1881) SEYAHATNAMESİ IŞIĞINDA XIX. YÜZYILDA TÜRKİSTAN’IN SİYASİ, SOSYAL VE KÜLTÜREL YAPISI ÜZERİNE İNCELEME
Author :
Abstract
Bu çalışma, İngiliz subayı Charles Edward Stewart’ın 1881 tarihli seyahatnamesi The Country of the Tekke Turkomans ışığında, XIX. yüzyıl Türkistan coğrafyasının siyasi, sosyal ve kültürel yapısını analiz etmektedir. Stewart’ın Osmanlı, İran ve Orta Asya güzergâhında yaptığı saha gözlemleri, yalnızca bir seyyahın izlenimleri olmanın ötesinde, dönemin Büyük Oyun bağlamında İngiliz istihbaratını da içeren stratejik bilgiler taşımaktadır. Özellikle Göktepe Savaşı sonrasında Ahal Teke Türkmenlerinin yaşadığı bölgede yaptığı gözlemler, hem kabile düzeni hem de Rus yayılmacılığına karşı yerel direniş biçimleri açısından değerlidir. Makalede Türkistan hanlıklarının (Buhara, Hive, Hokand) iç yapıları, diplomatik ilişkileri ve merkezi otorite sınırları incelenmekte; göçebe ve yerleşik topluluklar arasındaki etkileşimler sosyo-ekonomik açıdan tartışılmaktadır. Ayrıca Türkmen kabile yapısı, kadınların toplumsal rolü, dini pratikler ve halıcılık gibi kültürel unsurlar da detaylı biçimde ele alınmaktadır. Stewart’ın anlatımı, dönemin oryantalist dilini taşısa da, sunduğu detaylar sayesinde bölge tarihine dair özgün birincil kaynak değeri taşımaktadır. Eser, Rus ve İngiliz nüfuz mücadelelerinin Türkistan halklarının yaşamı üzerindeki etkilerini ortaya koymakta; tarih yazımı açısından sahaya dayalı gözlem gücüyle dikkat çekmektedir.
Keywords
Abstract
This study analyzes the political, social, and cultural structure of 19th-century Turkestan based on the 1881 travel account The Country of the Tekke Turkomans by British officer Charles Edward Stewart. Stewart’s field observations across the Ottoman Empire, Iran, and Central Asia go beyond the personal reflections of a traveler and provide strategic insights relevant to British intelligence within the context of the “Great Game.” His firsthand accounts from the Ahal Teke region, especially following the Battle of Geok Tepe, offer valuable perspectives on tribal organization and local resistance to Russian expansionism. The article examines the internal structures, diplomatic relations, and limits of central authority within the Turkestan khanates (Bukhara, Khiva, Kokand), and explores socio-economic interactions between nomadic and sedentary communities. Additionally, it provides an in-depth assessment of the tribal organization of the Turkmen people, the societal roles of women, religious practices, and cultural elements such as carpet weaving. While Stewart’s narrative carries the orientalist tone typical of his time, the richness of detail grants his work unique value as a primary source on the region’s history. The travelogue reflects the impact of Russian and British power rivalries on the lives of Turkestan’s inhabitants and stands out for its empirical contribution to historical scholarship.
