Author :
Abstract
Türk dünyasında boylar birliği olarak karşımıza çıkan Oğuzlar yapılanmaları ile neredeyse devlet kurmuş bütün Türk devlet ve hanedanlarında kurucu ve taşıyıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bunun yanında Türk devletlerinin yıkılmalarında da rol oynadıklarını görmekteyiz. Hunlardan başlayarak, Göktürkler, Uygurlar, Bulgarlar, Selçuklular, Karamanoğulları, Osmanlılar, Akkoyunlu ve Karakoyunlular devletlerinde Oğuzlar farklı boy adları ile kaynaklarda zikredilmektedir. İslam öncesi ve sonrasında inanç bakımından farklılık gösterseler de efsanelerde Oğuz Kağan ve oğulları özellikle İslam sonrasında 24’lü bir aritmetik teşkilatlanmayla anılmışlardır. İslam öncesi dönemde hem Orhun abidelerinde hem de Çin kaynaklarında karşımıza çıkan Oğuzlar Üç Oğuzlar, Altı Oğuzlar, Dokuz Oğuzlar, On Oğuzlar veya Ogurlar olarak kaydedilmiştir. Özellikle Orhun abidelerinde sosyal bünyede etkili olduğunu gördüğümüz bu boylar devletin sarsılmasında da tesirlerinin bulunduğu tarihi bir vakıadır.İslam öncesinde Oğuz Kağan ve oğulları etrafında anlatılan destan İslam sonrasında önce Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügatü’t Türk’ünde sonra Reşidüddin’in Camiu’t Tevarih’inde daha sonra da Yazıcızade Ali’nin Tevarih-i Al-i Selçuk’unda ele alınıp eserlere girmiştir. Makalemizde ilgili kaynaklarda nakledilen bilgileri inceleyip İslam sonrası Türk Devletlerinde Oğuz boylarının nasıl bir rol aldığını ele almaya çalışacağız.
Keywords
Abstract
The Oghuzs, who appear as a tribe union in the Turkish world, appear as founding and bearing element in almost all Turkish states and dynasties that have established a state with their structures. Besides, we see that they also played a role in the collapse of the Turkish states.
Starting from the Huns, the Oghuzs are mentioned in the sources with different tribe names in the Gokturks, Uyghurs, Bulgarians, Seljuks, Karamanids, Ottomans, Akkoyunlu and Karakoyunlu states. Although they differed in terms of belief before and after Islam, Oguz Kagan and his sons were referred to in legends with an arithmetic organization of 24, especially after Islam. The Oghuzs, who appear in both Orkhon monuments and Chinese sources in the pre-Islamic period, were recorded as Three Oghuzs, Six Oghuzs, Nine Oghuzs, Ten Oghuzs or Ogurs. It is a historical fact that these tribes, which we see to be effective in the social structure especially in the Orkhon monuments, also has an impact on the collapse of the state.
The epic told around Oghuz Khan and his sons before Islam, after Islam, was discussed and included in the works first in Kaşgarlı Mahmud's Divan-ı Lügatü't Türk, then in Reşidüddin's Camiu't Tevarih, and then in Yazıcızade Ali's Tevarih-i Al-i Selçuk. In our article, we will examine the information conveyed in the relevant sources and try to deal with the role of the Oghuz tribes in the post-Islamic Turkish States.
Keywords
- Ahmetbeyoğlu Ali, “Bulgarların Oluşumu ve Bulgar Devletlerinin Kuruluşunda OnogurlarınYeri Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 65, (2017/1), İstanbul 2017.
- Divan-ı Lügati’t Türk Tercümesi I, (çev. Besim Atalay), Ankara 1985.
- Duralı, Teoman, “Toplum-Devlet Ülküsü Olarak Tarihte Türklüğün Oluşması”, Türkler I, Ankara 2002.
- Eberhard, Wolfram, “Orta Asya Göçebe Kavimlerinde Devlet Kurma Süreci”, (çev. O. G. Özgüdenli), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 18, İstanbul 2008.
- Ebu Bekr-i Tihrani, Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev. M. Öztürk), Ankara 2014.Ebü’l Fidâ Coğrafyası (Takvîmü’l Büldân), (çev. R. Şeşen), İstanbul 2017.
- Emecen, Feridun, “Kayılar ve Osmanlılar: Sahte Bir Kimlik İnşası mı?”, Oğuzlar-Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, (edit. T. Gündüz-M. Cengiz), Ankara 2015.
- Fazlıoğlu, İhsan, Kayıp Halka, İslam-Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Anlam Küresi, İstanbul 2014.
- Güneş, Zübeyde, 1487 (H. 892) Tahririne Göre Kastamonu Kazası, (basılmamış yüksek lisans tezi), Ondokuz Mayıs Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1993.
- Ifrah, Georges, Çakıl Taşlarından Babil Kulesine II, (çev. K. Dinçer), İstanbul 1999.İbnü’l Esîr, El-Kâmil fi’t Târîh Tercümesi IX, XI, (çev. A. Özaydın), İstanbul 1987.James Hamilton, “Tokuz-Oguz ve On Uygur”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, (1997). Kalkaşandî, Subhu’l ‘Aşâ V, (nşr. M. A. İbrâhim), Kahire 1915.
- “Mervezî’nin Eserinin Türklerle İlgili Bâbının Tercümesi”, (terc. R. Şeşen), (İbn Fazlan Seyahatnâmasi Tercümesi içerisindeki çeviri bölümü), İstanbul 1995.
- Oğuz Destanı-Reşideddin Oğuznâmesi Tercüme ve Tahlili, (nşr. Z. V. Togan), İstanbul 1982.
- 22 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 1993, s. 245-249.Pelliot, Paul, Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Han Destanı Üzerine, (çev. Vedat Köken), Ankara 1995.
- Reşideddin Fazlullah, Câmiu’t Tevârîh, (nşr. A. Ateş), Ankara 1960.
- Reşidüddin Fazlullah, Camiu’t Tevârîh- Selçuklu Devleti, (çev. E. Göksu-H. Güneş), Sadruddin el Hüseynî, Ahbâru’d Devleti’s Selcukiyye, (çev. N. Lugal), Ankara 1999.
- Sümer, Faruk, “Oğuzlara Ait Destani Mahiyette Eserler I. Reşidüddîn Oğuznâmesi”, DTCF. Dergisi XVII/3-4, (1959).
- Şikârî, Karamannâme, (nşr. M. Sözen-N. Sakaoğlu), İstanbul 2005.
- “Şükrullah, Behcetü’t Tevârîh”, Üç Osmanlı Tarihi, (haz. N. Atsız), İstanbul 2011.
- Taşağıl, Ahmet, “Oğuzların Tarih Sahnesine Çıkışı Hakkında”, Oğuzlar-Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, (edit. T. Gündüz-M. Cengiz), Ankara 2015.
- Tolstoy, Sergey, P. Oğuz Şehirleri ve Oğuzlar, (terc. E. S. Şeremeteva), İstanbul 2017. Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 1993.
- Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i Ȃl-i Selçuk, (haz. Abdullah Bakır), İstanbul 2017.
