Author :
Abstract
Eski Yunan ve Roma uygarlıklarının Eski Mısır, Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarından etkilendiği bilinen bir gerçektir. Ancak bu uygarlığın, çeşitli vesilelerle Avrupa'ya geçen birçok doğu kaynaklı (Orta Asya, Kafkasya ve İran coğrafyaları) kavimlerin (İskit, Pers) kültür ve uygarlıklarının da etkisi altında kaldığı aşikârdır. Durum böyle olunca bütün bilim dalları gibi tıp ve Farmakoloji kültür ve bilimleri de doğal olarak bu etkileşimden etkilenmişlerdir. Yunanistan'da yaşanan "Filozoflar Çağı" diyebileceğimiz çağdaki bilimsel gelişmeler, diğer bilim dallarında olduğu gibi Farmakoloji dalında da büyük bir canlanma yaratmıştır. Bu canlanma faktörü, ileride Roma İmparatorluğunda da diğer faktörlerle birlikte -Eski Mısır, Mezopotamya ve Eski İran'la olan ilişkilerle ilgili faktörler- başta Farmakoloji olmak üzere bütün bilimlerin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Uygarlıklar arası bu etkileşimin semerelerini, özellikle Farmakoloji alanında Hipokrates, Theophrastus, Dioscorides ve Galenos gibi filozof ve hekimlerin verimli çalışmalarında görmek mümkündür.
Bu makalede, Eski Yunan ve Roma İmparatorluğundaki Farmakoloji çalışmaları enine uzununa anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bir batılı Farmakolog olan John Scarbocough'un, Eki Yunan ve Roma Farmakolojisi üzerine yapmış olduğu tespitlerin bir değerlendirmesini de kapsayan genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Keywords
Abstract
It is a known fact that ancient Greek and Roman civilizations were influenced by Ancient Egypt, Mesopotamia and Anatolian civilizations. However, it is obvious that this civilization was also under the influence of the cultures and civilizations of many eastern origin (Central Asia, Caucasus and Iran geographies) tribes (Scythian, Persian) that went to Europe on various occasions. In this case, medicine, pharmacology cultures and sciences, like all branches of sciences, were naturally affected by this interaction. The scientific developments in the age that we can call "Age of Philosophers" in Greece created a great revival in the field of Pharmacology, as in other branches of science. This revival factor would contribute to the development of all sciences, primarily Pharmacology, in future in the Roman Empire, along with the other factors - factors related to relations with Ancient Egypt, Mesopotamia and Ancient Iran. It is possible to see the fruits of this interaction between civilizations in the fruitful works of philosophers and physicians such as Hippocrates, Theophrastus, Dioscorides and Galenos, particularly in the field of Pharmacology.
In this article, Pharmacology studies in Ancient Greece and Roman Empire were tried to be explained in detail. In addition, a general evaluation was made, including the detection of the findings of John Scarbocough, a western Pharmacologist, on Ancient Greek and Roman Pharmacology.
Keywords
- ABBAS, İhsan, Şezerât min Kutubin Mefkûde fi't-Tarih, (Thk. İhsan Abbas), Beyrut, 1988. Alp, Sedat, Hitit Çağında Anadolu, Ankara, 2002.
- BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
- BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Taş ve Toprak Mamulleri Sanayi, Ankara,BAKIR, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara, 2002.CRABB, George, Universal Technological Dictionary or Familiar Explanation of the TermsUsed in all Arts and Sciences, Vol. I, Baldwin, Cradock, and Joy, Paternoster-Row, London DAVİD, Shea, History of the Early Kings of Persia, London, 1828.
- FREEMAN, Charles, Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, (Çev. Suat Kemal Angı), Ankara, 2003.
- FRİEDELL, Egon, Antik Yunan’ın Kültür Tarihi, (Çev. Necati AÇA), 1. Baskı, Ankara, 1999.
- GİBBN, Edward, Roma İmparatorluğunun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi Bizans, (Çev. Asım Baltacıgil), c. IV, İstanbul, 1994.
- GÖKER, Lütfi, Fen Bilimleri Tarihi ve Türk-İslam Âlimlerinin Yeri, Ankara, 1984.
- GÜNALTAY, M. Şemseddin, İran Tarihi En eski Çağlardan İskender'in Asya Seferine Kadar, c. I, Ankara, 1987.
- HALL, Judy, Değerli Taşlar Kitabı, (Çev. Emel Lakşe), İstanbul, 2013.
- HERODOTOS, Herodot Tarihi, (Çev. Müntekim Ökmen), İstanbul, 1973.
- HİPPOCRATES, Ancient Medicine, Ed. Henry Samuel Jones, With an English Translation byW. H. S. Jones, Vol. I, Harvard University Press, London, England, William Heinemann LTDİBN MANZÛR, İbn Manzur, Cemaleddin Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mukerrem, Lisânu'l- Arab, Beyrut, 1990.
- İBN-İ SÎNÂ, Ebu Ali el-Hüseyn b. Ali, el-Kânûn fi't-Tıbb, İkinci Kitap, (Çev. Prof. Dr. Esin Kâhya), Ankara, 2000.
- İNAN, Afet, Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti, Ankara, 1992.
- KOMİSYON, Bilim Tarihine Giriş, Ankara, 1999.KOMİSYON, el-Müncid fi'l-A'lâm, Beyrut, 1976.
- KAMER, S. N., Tarih Sümerlerde Başlar, (Çev. Muazzez İlmiye Çığ), T.T.K.Y., Ankara, KSENOPHON, Yunan Tarihi, (Çev. Prof. Dr. Suat Sinanoğlu), Ankara, 1999.
- KUHRT, Amelie, Eski Çağda Yakındoğu (M. Ö. 3000-330), (Çev. Dilek Şendil), İstanbul,KUŞOĞLU, Mehmet Zeki, Resimli Ansiklopedik Türk Kuyumculuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1994.
- LAUFFER, Siegfried Büyük İskender, (Çev. Nilgün Sorguç), İzmir, 2004.
- L1OYD, Seton, Türkiye'nin Tarihi Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, (Çev. Ender Varinlioğlu), Ankara, 2002.
- LENDERİNG, Jona, Büyük İskender, (Çev. Burak Sengir), İstanbul, 2018.
- MACLEOD, Roy, İskenderiye Kütüphanesi Antik Dünyanın Öğrenim Merkezi, (Çev. Elif Böke), Ankara, 2006.
- MALAY, Hasan, Çağlar Boyu Kölelik (Eski Yunan ve Roma), Ankara, 1990.
- SÂMİ, Şemseddin, Kâmûsu'l-A'lâm, Tıpkıbasım, Kaşgar Neşriyat, Ankara, 1996.
- SAYILI, Aydın, Mısır ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Ankara, 1991. ŞEMSÜDDİN, Ahmed, et-Tedâvi bi'l-A'şâb Kadimen ve Hadisen, Beyrut, 2000.
- TACKSON, Ralph, Roma İmparatorluğunda Doktorlar ve Hastalıklar, (Çev. Şenol Mumcu), İstanbul, 1999.
- TEKELİ, Sevim, KÂHYA, Esin, DOSAY, Melek, DEMİR, Remzi, TOPDEMİR, Hüseyin, UNAT, Yavuz, KOÇ AYDIN, Ayten, Bilim Tarihine Giriş, Ankara, 1999.
- YAKUT EL-HAMEVÎ, Şihâbeddin Ebî Abdillâh Yakut b. Abdillâh el-Hamevî er-Rûmî el- Bağdâdî, Mu'cemu'l-Büldân, Beyrut, 1977.
- YILDIRIM, Recep, Ön Asya Tarih ve Uygarlıkları, İzmir, 1996. Makaleler
- ALTUNGÖK, Ahmet, "İslam Öncesi Dönem İran'da Tıp ve Tabâbet", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/2, 2016, s. 353-382.
- BAKIR, Abdulhalik, ALTUNGÖK, Ahmet, "İslam Dünyasının Yükselme Çağında Tababet(Cündîşâpûr Tıp Okulu ve Erken Abbasî Dönemindeki Tıp Bilimi ve Çalışmamalarına Etkileri", Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, 2017, s. 53-92.
- BAKIR, Abdulhalik, Eskiçağda Tıp Kültürü, Bilimi ve Çalışmaları, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, vol 8-April 2017, s. 21-45.
- BAKIR, Abdulhalik, Eskiçağda Sağlık Kurumları, Tabipler ve Eserleri, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, vol 10-April 2018, s. 1-35.
- BAKIR, Abdulhalik, Geç Orta Çağ Avrupa'sında Tıp ve Tababet, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, Aralık 2018, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 101-118.
- KARAMANOU, Marianna; Karaberopoulos, Demetrios; Androutsos, George (2012), “The Art of Medicine, The Theriac in Antiquity, Perspectives, Vol.379, pp. 1942-1943.
- NUTTON, Vivian, (1985), “The Drug Trade in Antiquity”, Journal of the Royal Society of Medice, 1985, Vol.78, pp. 138-145.
- SCOTT, William A., “Thye Practice of Medicine in Ancient Rome”, Canad Anaes Soc. J., 1955, Vol. 2, No. 3, pp. 281-290.
- KOMİSYON, Gelişim Kültür Ansiklopedisi, “İnsan ve Toplum”, c. 1, İstanbul, 1976, s. 118. KOMİSYON, Temel Britannica, "Tıp", c. 17, İstanbul, 1993, s. 179.
- BUHARALIOĞLU, C. Kemal, Homeros'tan Günümüze Farmakon Kavramının Gelişimi, XI.Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı, National Conference on the History of Turkish Pharmacy25-28 May 2014, Kayseri, Bildiriler, (Ed. Prof. Dr. Afife Mat, Yrd. Doç. Dr. Halil Tekiner, Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Kayseri, Mayıs 2016, s. 11-19.
- DONBAZ, Veysel, “Mezopotamya ve Anadolu’da Eski Tıp”, III. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, İstanbul, 20-23 Eylül 1993, Ankara, 1999, s.
- SANDALCI, Sema, “Eskiçağda Tıbba Genel Bakış ve Yaşlı Plinius’un “Naturalis Historia”sında Geçen Bazı Merhemler”, 1. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi 10. Ulusal Türk TıpTarihi Kongresi Bildiri Kitabı (Ed. Ayşegül Demirhan Erdemir-Öztan Öncel-Yusuf Küçükdağ-Berrin Okka-Sezer Erer), 20-24 Mayıs 2008, Cilt: 2, s. 1202.
- SCARBOROUGH, John, “Early Byzantine Pharmacology”, Source: Oaks Papers, Vol. 38. Symposium on Byzantine Medicine (1984), pp. 214.
