Author :
Abstract
Bu çalışma, dünya tarihi bakımından “İpek Yolu” diye tarif edilen ticari ağın, üzerinde hayat bulduğu coğrafi güzergâhları konu edinmektedir. Özetle, Çin’den başlayan İpek Yolu güzergâhları, batıya doğru yol alarak Asya’nın Batı bölümüne ulaşır ve Avrupa’ya kadar ulaşan ticari ağlarla bağlantılı hale gelir. Esasen bahsedilen bu ticari ağların tek bir güzergâh üzerinde olmadığı, tarihi süreç boyunca İpek Yolu üzerindeki coğrafi koşulların ve siyasal, askeri durumların neden olduğu farklı rotaların kullanıldığı bilinmektedir. Yine de esas itibariyle bu rotaların, Doğu’daki Çin başkentlerinden batı yönünde hareket ederek başlatıldığı, Kansu üzerinden Doğu Türkistan sahasına ve daha sonra Batı Türkistan sahasına uzandığı söylenebilir, buradan da çeşitli yollar vasıtasıyla Batı’ya doğru yolculuğuna devam eder. Dünyanın, Doğu ve Batı bölgeleri arasında karşılıklı olarak kullanılan bu ticari ağın, önemli kesişme noktalarından biri Baktriya bölgesidir. Burası Doğu ve Batı güzergâhlarının kesiştiği bir coğrafya olduğu gibi, Güney’de Hindistan’a ve Kuzey’de bozkırlara ulaşan ticari yolların da kavuştuğu bir nokta olmuştur. Bu nedenle İpek yolu güzergâhlarında Hint kökenli tacirlerin ve bunlara dair kültürel unsurların varlığı da doğaldır. İpek Yolu güzergâhları bakımından önemli kesişme noktalarından bir diğeri ise Batı Türkistan sahasında yer alan Maveraünnehir (Soğd sahası) olmuştur. Bu sahanın hem coğrafik konumunun sağladığı imkanlar hem de bu bölgenin yerleşik halkı olan Soğdların tacir kimlikleri, buranın İpek Yolu tarihinde anlamlı bir yer kazanmasına neden olmuştur. Bu ticari yollar, üzerinden geçtiği coğrafyaların kaderi bakımından da önemli etkiler yapmıştır. İpek Yolu güzergâhında bulunan; Kansu bölgesi, Turfan, Hami, Karaşar, Kuça, Hotan, Yarkent, Kaşgar, Semerkant, Buhara, Belh gibi şehirlerin iktisadi gelişimi, bu ticari yolların sağladığı imkanlarla doğrudan bağlantılıdır. Yine bu şehirlerde yaşanan dini ve kültürel gelişmeler konusunda da İpek Yolu’nun neden olduğu hareketlilik ve zenginliğin büyük payı olduğu bilinmektedir.
Keywords
Abstract
This study is about the geographical routes on which the commercial network, which is defined as the "Silk Road" in world history, came to life and especially the Eastern part. In summary, Silk Road starting from China reach the Western part of Asia by traveling west and become connected with commercial networks reaching as far as Europe. In fact, it is known that these commercial networks are not on a single route, but different routes were used due to the geographical conditions and political and military situations on the Silk Road throughout the historical process. However, it can be said that these routes were started by moving west from the Chinese capitals in the East, stretched to the East Turkestan area via Kansu, and then to the West Turkestan area, from where it continued its journey to the West via various routes. One of the important intersection points of this commercial network, which is used in both directions between the Eastern and Western regions of the world, is the Bactria region. This was a geography where east and west routes intersected, as well as a point where commercial routes reaching India in the south and steppes in the north met. For this reason, the presence of Indian-origin merchants and cultural elements such as Buddhism is also natural in the history of the Silk Road. Another important intersection point on the Silk Road was Transoxiana (Sogdian area) located in the West Turkestan area. The advantages provided by the geographical location of this area and the merchant qualities of the Sogdians, the settled people of this region, caused this place to gain a significant place in the history of the Silk Road. Therefore, these trade routes had significant effects on the fate of the geographies they passed through. Located on the Silk Road; The economic development of Kansu region, and cities such as Turfan, Hami, Karaşar, Kuça, Hotan, Yarkent, Kashgar, Samarkand, Bukhara, Belh is directly related to the advantages provided by these trade routes. It is also known that the dynamism and wealth caused by the Silk Road had a great share in the religious and cultural developments experienced in these cities.
Keywords
- BARTHOLD, V. V., Mogol İstilâsına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yayınları, Ankara 1990.
- BAYKUZU, Tilla Deniz, “Turfan’dan Kaşgar’a İpek Yolu Üzerindeki Vaha Şehirleri”, İpek Yolu, TKHV. İstanbul 2015, s.59-85.
- BAYKUZU, Tilla Deniz, “V. Yüzyılda Hunlar ve Budizm”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.34, Erzurum 2007.
- BECKWITH, Christopher I., İpek Yolu İmparatorlukları, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2011.BIELENSTEIN, Hans, Diplomacy and Trade İn The Chinese World 589-1276, Handbook of Oriental Studies, Section Four China, Brill, Leiden-Boston 2005.
- CLAUSON, Gerard, “Ak Beshim- Suyab”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No:1/2, (1961), s.1-13.
- COSMO, N.D., “Hun İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yükselişi”, Türkler Ansiklopedisi, C.1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.709-719.
- CHAVANNES, Edouard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. Mustafa Koç, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.
- EBERHARD, Wolfram, Çin Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 2007.
- EKREM, Nuraniye H. “Chang Ch’ien’in Seyahat Raporuna Göre Hun Döneminde Orta Asya”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.9, S.2, (2012), s.7-51.
- ENOKI, Kazuo, “The Location of the Capital of Lou-lan and the date Khorasti Inscriptions”, Toyo Bunko, (1963), s.125-171.
- ERCİLASUN, Konuralp, “Eski ve Orta Çağlarda Tacikistan Coğrafyası ve İpek Yolu”, İpek Yolu, Ed. Ahmet Taşağıl, TKHV, İstanbul 2015.
- ERGÜVEN, İsmail Hakkı, Hsüan-Tsang’ın Seyahatnamesi (7. Yüzyıl) Metin Çevirisi veDeğerlendirme), Çanakkale On Sekiz Mart Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale 2011.
- GUANGDA, Zhang – Rong Xianjiang, “A Concise of the Turfan Oasis and Its Exploration”, Asia Major, Thırd Series, Vol. 11, No.2 (1998), s.13-36.
- GUMILEV, Lev Nikolayeviç, Eski Türkler, çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2004.
- GUMILEV, L.N., Hunlar, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2013. HANSEN, Valerie, Silk Road, Oxford Unıversity Press. New York, 2012.
- KIRİLEN, Gürhan, Budizm ve Orta Asya: Xuan Zang Seyahatnamesi, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2015.
- KRIPPERS, Karl, “Sociolinguistic Notes on the Turficication of the Soğdians”, Central Asiatic Journal, Vol. 35, (1991) ,s.67-80.
- LALITHA V., “The Silk Route”, Proceeding of the Indian History Congress, Vol. 52 (1991), s.894-902.
- MARSHAK, B.I. Marshak-V.I. Raspopova, “Worshipers From the Northern Shrine ofTemple II, Panjikent”, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 8, The Archeology and Art of Central Asia Studies From the Former Soviet Union (1994), s.187-207.
- MORİ, Masao, “Soğdluların Orta-Asya’daki Faaliyetleri”, Belleten, 47/185, (1984), s.339- 351.
- ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Cilt: 1,TTK Yayınları, Ankara 2015.ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Cilt:2, TTK. Yayınları, Ankara 2015.
- PULLEYBLANK Edward G., “Why Tocharians”. Journal of Indo-European Studies, 23, (1995), s.415-430.
- ROUX, Jean Paul, Türklerin Tarihi, Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, çev. Aykut Kazancıgil - Lale Arslan-Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2007.
- SAMOLIN, W., “Ethnographic Aspects of The Archeology of The Tarım Basın” ,Central Asiatic Journal, Vol. 4, No.1, (1958),s.45-67.
- SHIRATORI, Kurakichi, “On the Ts’ung-ling Traffic Route Described by C. Ptolemaueus”, Toyo Bunko, (1957), s.1-34.
- SKAFF, Jonathan Karam, “The Soğdian Trade Diaspora in East Turkestan During TheSeventh and Eighth Centuries”, Journal of The Economic and Social History of The Orient, Vol 46/ Part4/ (2003), s.481-513.
- SÜMER, Faruk, Eski Türklerde Şehircilik, TTK Yayınları, Ankara 2006.
- TAŞAĞIL, Ahmet, “Soğd”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXVII, İstanbul 2009, s.348-349.TEZCAN, Mehmet, “İpek Yolu’nun İran Güzergâhı Ve İpek Yolu Ticaretine İranEngellemesi”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 3/1 2014, s.96-123.UHLİG, Helmut, İpek Yolu Çin ve Roma Arasında Eski Dünya Kültürü, Okyanus Yayınları, İstanbul 2000.
- VAISSIERE, Etienne De la, Soğdian Traders, Trans. James Ward, Ed. Denis Sinor- Nicola DiCosmo, Handbook of Oriental Studies- Section Eight Central Asia, Brıll Leıden-Boston 2005.VAISSIERE, Etienne De la, “Buddhism and Early Khotanese Chronology; A Note on the“Prophecy of the Li Country”, Bulletin of The Asia Institute, New Series, Vol. 24 (2010), s.85-87.
- WALTER, Marika Namba, Soğdians and Buddhism, Sino-Platonic Papers, Ed. Victor H. Mair, University of Pennsylvania, 2006.
- XINJIANG, Rong, “The Name of So-called “Tumshuqese” Languege”, Bulletin of the AsiaInstitute, New series, Vol.19, İranian and Zoroastrian Studies in Honor of Prods Oktor Skjaervo (2005), s.119-127.
- XINJIANG, Rong, Eighteeen Lectures On Dunhuang, Trans. Imre Galambos, Brill-Leiden XINRU Liu, The Silk Road in World History, Oxford University Press, 2010.
