Author :
Abstract
Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasında Bosna’nın mühim bir yeri vardır. Bosna’nın 1463 yılında fethedilmesinden sonra hızlı bir İslamlaşmanın görülmesi ve 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması sonrası askerî bir uç haline gelmesi Bosna’yı sosyal ve stratejik açıdan önemli bir yere koymaktadır. Bu durum, Bosna’nın Osmanlı hakimiyetinden ayrılmasına kadar devam etmiştir. Bu çalışmada 1742-1755 yılları arasında Bosna Eyaleti’nin idari ve sosyal yapısı incelenmeye çalışılmıştır. Bunun için Osmanlı arşivindeki I Numaralı Bosna Ahkâm defterinden faydalanılmıştır. Bilindiği üzere ahkâm defterleri, Osmanlı Devleti’nin temel yargı birimi olan kadı mahkemelerinde çözülemeyen davaların, yargı sisteminin en üst mercii olan Divân-ı Hümâyun’da görülmesiyle çıkan karar ve emirlerin kaydedildiği defterlerdir. Bosna’ya ait 1742 yılından 1865 yılına kadar tutulmuş farklı tarih aralıklarını kapsayan 9 adet Ahkâm Şikâyet Defteri bulunmaktadır. Bu çalışma, 1742-1755 yıllarını kapsayan 13 senelik bir zaman aralığındaki mesele ve çözümlerin yer aldığı I Numaralı Bosna Ahkâm Defterindeki kayıtlar esas alınarak hazırlanmıştır. Öncelikle söz konusu defterde yer alan kayıtlar, Osmanlı Devleti’nin özelde Bosna’da, fakat genelde XVIII. yüzyılda merkezden uzak eyaletlerde reayanın veya idarecilerin yaşadıkları problemler ve bunlara getirilen çözümleri içermektedir. Eyalet statüsünde idare edilen Bosna, sosyal ve stratejik önemi itibariyle birçok eyaletten farklı olsa da o devirde yaşayan insanların karşılaştığı sıkıntılar benzerlik gösterdiğinden Osmanlı toplumu hakkında genel bilgiler edinmek mümkündür. En fazla karşılaşılan sıkıntılar toprak ve vergi meseleleri olması hasebiyle defterde dönemin iktisadi yapısı hakkında bilgiler bulunmaktadır. Yine, hükümlerde çoğunlukla rastlanılan asayiş olayları ve usulsüzlükler de dönemin sosyal ve idarî durumunu yansıtmaktadır. Ayrıca Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda karşılaştığı uzun savaşlar ve ekonomik sıkıntılar hudut bölgesindeki Bosna halkını ciddi manada etkilemiştir. Bu sebeple Bosna özelinde toplum yapısının incelenmesi, sonraki yüzyılda Balkanlarda ve Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmelerin açıklanmasına da ışık tutacağı düşünülmektedir.
Keywords
Abstract
Bosnia has an important place in the Balkan geography of the Ottoman Empire. A rapid Islamization after the conquest of Bosnia in 1463 and becoming a military border after the Karlofça Treaty signed in 1699 it puts Bosnia in an important place socially and strategically. This situation continued until the separation of Bosnia from Ottoman rule. In this study, the administrative and social structure of Bosnia Province between 1742-1755 was tried to be examined. For this, the number 1 Bosnian Ahkâm Registers in the Ottoman archive was used. As known Ahkâm Registers, these are the notebooks in which the decisions and orders issued by the court of the judicial system, which cannot be resolved in the kadi courts, which are the basic judicial unit of the Ottoman Empire, are heard in the Divan-ı Hümâyun, the highest authority of the judicial system. There are 9 Ahkâm Complaint Registers belonging to Bosnia, covering different date ranges from 1742 to 1865. This study was prepared on the basis of the records in the Bosnia Ahkâm Register numbered I, which includes the issues and solutions in a 13-year period covering the years 1742-1755. First of all, the records in the book in question, it includes the problems experienced by the citizens or administrators in the provinces far from the center in the Ottoman Empire in particular in Bosnia, but generally in the XVIII. century and the solutions brought to these. Bosnia, which is administered as a province, Although it is different from many states in terms of its social and strategic importance, it is possible to obtain general information about Ottoman society since the problems faced by the people living in that period were similar. The register contains information about the economic structure of the period, since the most encountered problems were land and tax issues. Furthermore, the public order events and irregularities frequently encountered in the records reflect the social and administrative situation of the period. In addition, the long wars and economic difficulties encountered by the Ottoman Empire in the XVIII. century seriously affected the Bosnian people in the border region. For this reason, it is thought that examining the social structure of Bosnia will shed light on the explanation of the developments in the Balkans and the Ottoman Empire in the next century.
Keywords
- 1280. Cevdet Paşa, Tezakir, C.III., Yayınlayan: Cavid Baysun, TTK Basımevi, Ankara 1986.
- Araştırma ve İnceleme Eserler Aktepe, Münir, “Hekimoğlu Ali Paşa”, DİA. 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,1993,
- Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, S.14, 2018, s.184-197. Başar, Fahametin, Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730), TTK Basımevi, Ankara 1997. Djurdjev, Branislav, “Bosna-Hersek”, DİA., C.VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992,
- Koç, Koç Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2018. Emecen, Feridun, “Devre Çıkma”, DİA., C.IX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, s.
- Olarak Çift- Bozanlar”, Amme İdare Dergisi, C. XLIX, No:1, Ankara 2016, s.29-56. Gölen, Zafer, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, TTK Basımevi, Ankara 2010. ________, “Tanzimat Döneminde Bosna Hersek’te Kilise İnşa ve Onarım Faaliyetleri”,
- Belleten, C.LXV, S. 242, TTK Basımevi, Ankara 2001, s. 219-246. Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, DİA. C.XLII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, s. 475
- Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23-28 Eylül 1985), Tebliğler III.
- Türk Tarihi, C.I, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1986, s. 263-270. İmamoviç, Mustafa, Boşnakların Tarihi, Çev. Hüseyin Gül-Cenita Özgüner, Tarih Vakfı
- Yurt Yayınları, İstanbul 2018. Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı
- Kredi Yayınları, İstanbul 2003. İnbaşı Arı, E. Yasemin, I Numaralı (H.115-1168/M.1742-1755) Bosna Ahkâm Defteri
- Ersoy Üniversitesi, SBE, Burdur 2019. İnbaşı, Mehmet, “Bosna Eyâleti ve İdarecileri (1750-1800)”, Prof. Dr. Abdülkadir Yuvalı
- Armağanı, Edt: M. Öztürk, Kayseri, 2015, s.801-816. İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993. İpşirli, Mehmet, “Beylerbeyi”, DİA., C.VI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1992, Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Akademisi
- Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları, İstanbul 1994. Mumcu, Ahmet, Osmanlıda Rüşvet (Özellikle Adli Rüşvet), Ankara Üniversitesi Hukuk
- Fakültesi Yayınları, Ankara 1969. Nagata, Yuzo, Tarihte Âyânlar Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme, Türk Tarih
- Kurumu Yayınları, Ankara 1997. Nagata Yuzo-Nagata Maçiko, “Saraybosna Şeriyye Sicilleri Üzerinde Bir İnceleme”, XII.
- Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C.III, TTK Basımevi, Ankara 1999,
- Baskı, İstanbul 2017. ________, “Kadı”, DİA. C.XXIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, s. 69-72. Özcan, Abdülkadir, “Mehmed Paşa (Yeğen)”, DİA. C. Ek-II, Türkiye Diyanet Vakfı
- Yayınları, 2016, s. 230-232. Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara Öztuna, Yılmaz, Eyâlet Valileri”, Devletler ve Hânedanlar Türkiye (1074-1990), C.II, TTK
- Basımevi, Ankara 1996. Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Sözlüğü, C.I, MEB, İstanbul 1993. Sel Turhan, Fatma, Eskı̇ Düzen Adına: Osmanlı Bosna'sında İsyan 1826–1836, Küre
- Yayınları, İstanbul 2013. Süreyyâ, Mehmed, Sicill-i Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, C. I, III, IV. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, Bosna-Hersek Vakfiyeleri, C.I-V, Vakıflar Genel
- Müdürlüğü Yayınları-121, Ankara, 2016. Tönük, Vecihi, Türkiye’de İdarî Teşkilâtı, Kanaat Basımevi, Ankara 1945. Turan, Şerafetin, “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İdârî Taksimâtı”, Atatürk
- Üniversitesi 1961 Yıllığı, Ankara, 1963, s. 211-212. Yaman, Talat Mümtaz, Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında
- Bir Kalem Tecrübesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1940. Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, DİA., C.XLII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, s.
