ORTAÇAĞ TÜRK-İSLAM DÜNYASININ DURGUNLUK ÇAĞINDA TIP VE TABABET (Memlükler ve İlhanlılar Dönemi Tababeti)
Author :
Abstract
XII. ve XIII. Yüzyıllar, İslam ve Türk-İslam dünyasının çok kritik ve ve sonuçları bakımından ço tehlikeli bir dönemini teşkil etmektedir. Zira bu yüzyıllarda Haçlı Seferleri ve Moğol saldırıları bir kasırga misali bütün acımasızlığıyla harekete geçmiş ve onarımı yüzyıllarca mümkün olmayan ekonomik ve sosyal yaralar açmıştır. İşte bu kritik dönemde Memlüklü ve İlhanlı devletleri siyasî haytiyyetini sürdürmeye çalışmışlardır. Bu dönemde hayatın her alanında olduğu gibi bilim ve kültür alanı da çok zor şartlarda icra edilmiş ve daha önceki olgunluk dönemlerindeki büyük gelişmeleri yakalayamamıştır. Bu durgunluk veya belirsizlikten elbette tıp ve tababet alanı da nasibini almış ve büyük oranda daha önce İslam dünyasında bu alanda kaydedilen gelişmelerle yetinilmiştir. Bütün bu olumsuz şartlara rağmen bu dönemde Memlükler zamanında faaliyet gösteren ve el-Meliku'l-Mansur Kalavun tarafından tesis edilen el-Mansurî hastanesiyle İlhanlılarda büyük çığır açan ve İlhanlı veziri Reşidüddin tarafından kurulan Rab'î-Reşidî komplexindeki hastaneyi unutmamak gerekir. Bu araştırmada her iki dönemdeki tıp bilim ve çalışmaları yanında anılan iki hastanenin işlerliği hakkında geniş bilgi verilmeye çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
XIIth and XIIIth centuries represent very critical and dangerous period of Islamic and the Turkish-Islamic world. Because, the Crusades and the Mongol attacks had stormed like a hurricane and caused the irreparable economic and social damages. At that time Mamluks and Ilkhanids tried to maintain their political lives. The science and cultural activities performed in very difficult conditions as in every part of life and could not catch up with the great developments in the previous maturity periods. So that the medicine and medical sciences get their shares by this stagnation or uncertainty and also satisfied to a large extent with the previous achievements of Islamic world. In spite of all these negative conditions, it is important to remember that the al-Mansûrî Hospital was established by al-Malik al-Mansûr Qalawun and a hospital in a complex called Rab‘î Rashîdî was founded by Ilkhanid vizier Rashîd al-Dîn. In this study, it is aimed to give extensive information about the functioning of the two hospitals in addition to medical science and studies in both periods.
Keywords
- Altınay, Ahmet Refik, Haçlılar (1095-1291), (Haz. Güray Kırpık), İstanbul, 2007.
- Altınay, Ahmet Refik, Haçlılar (1095-1291), (Haz. Güray Kırpık), İstanbul, 2007.
- Andrew, John, “Son Barabar İstilacılar (Moğol Fetihlerinin Doğu ve Batı Üzerindeki Etkisi)”, (Çev.Abdulhalik Bakır-Pınar Ülgen), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 761-774.
- Ataoğlu, Remzi, “Artuklular’ın Güneydoğu Anadolu’da Yeri ve Diğer Beylikler Arasındaki Önemi”,I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, (ed. İbrahim Özcoşar), Mardin, 2008, c. I, s. 3-10.
- Azimli, Mehmet, “Artukluların Kuruluşu ve İlk Artuklu Emiri Necmeddin İlgazi’nin SiyasiFaaliyetleri (1106-1122)”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, Mardin, 2008, c. I, s. 13-20.
- Bahadır, Gürhan, Antakya Haçlı Prensliği (1098-1112), Ankara, 2011.
- Bakır, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000. Bakır, Abdulhalik, Ortaçağ İslam Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara, 2002.
- Braver, Yuşa’, ‘Âlemü’s-Salîbiyyîn, (Arp. Çev. Kâsım Abde Kâsım-Muhammed Halife Hasan), Mısır,Broquiere, Bertrandon De La, Bertrandon De La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati, (Çev. İlhan Arda), İstanbul, 2000.
- Ersan, Mehmet, Türkiye Selçuklu Devletinin Dağılışı, Ankara, 2010.
- Fahreddin, Rizaeddin, Altın Ordu ve Kazan Hanları, (Çev. İlyas Kamalov), İstanbul, 2003, s. 23-88. Fehmi, Abdusselâm Abdulaziz, Tarihu’d-Devleti’l-Mağoliyye fi İrân, İskenderiye, 1981.
- Ferruh, Ömer, Tarihu’l-Fikri’l-Arabi İlâ Eyyâmi İbn Haldûn, Beyrut, 1983.
- Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Çev. İlyas Kamalov), İstanbul, 2005.
- Ğuneym, İsmet, el-Hamletü’s-Salîbiyye er-Râbi’a ve Mes’üliyyetü İnhirâfihâ Zıdde’l-Kustantîniyye, Kahire, 1982.
- el-Haddâd, Muhammed Hazma İsmail, es-Sultânu’l-Mansûr Kalavun, Kahire, 1998.
- Hasen, Üsame, en-Nâsır Muhammed b. Kalavun, Kahire, 1997.
- Hsu, Elisabeth, “The Experience of Wind in Early and Medieval Chinese Medicine”, Journal of the Royal Anthropological Institute (N.S.), 2007, s. 117-114.
- İsa, Ahmed, Tarihu’l-Bîmâristânât fi’l-İslâm, Kahire, 2011.
- Joinville, Jean De, Bir Haçlının Hatıraları, (Çev. Cüneyt Kanat), Ankara, 2002. Kanat, Cüneyt-Burçak, Devrim, Sorularla Haçlı Seferleri, İstanbul, 2013.
- Kâsım, Kâsım Abde, el-Hamletü’s-Salîbiyyeti’l-Ûlâ Nusûs ve Vesâik Târihiyye, Mısır, 2001.
- Kâsım, Kâsım Abde, Mâhiyetü’l-Hurûbi’s-Salîbiyye (el-Eydiolojiyye-ed-Devâfi’-en-Netâ’ic), Mısır,Kaya, Selim, I. Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211), İstanbul, 2001.
- Khafipour, Hani, A Hospital in İlkhânid Iran: Toward a Socio-economic Reconstruction of the Rab’-i Rashidi, Iranian Studies, 45, 22 Dec. 2011, s. 97-117.
- Kırpık, Güray, Doğunun ve Batının Gözünden Haçlılar, İstanbul, 2009.
- Kırpık, Güray, Haçlılar (1095-1120), (Basılmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2005.
- Koca, Salim, "Sultan Sancar ve Büyük Selçuklu Devletinin Çöküşten Önce Son Parlayışı", Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, I, 1, Aralık, 2017, s. 31-80.
- Kofoğlu, Sait, Hamidoğulları Beyliği, Ankara, 2006.
- el-Mansûrî, Beybers, Muhtârü'l-Ahbâr Târihü'd-Devleti'l-Eyyûbiyye ve Devletü'l-Memâlîk el-Bahriyye Hatta Senete 702 Hicriyye, (Thk. Abdulhamid Salih Hamdan), Kahire, 1993.
- Montay, Vinsân, “el-Arab ve’l-Fikri’l-İlmi”, (Trc. Ekrem Fazıl), Mecelletü’l-Mevrid, Bağdad, 1977, Sayı: 4, Cilt: 6, s. 184-191.
- Ocak, Ahmet, Selçukluların Dinî Siyaseti, İstanbul, 2002.
- Özaydın, Abdülkerim, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), İstanbul, 2001.
- Özgüdenli, Osman G., "Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab'-i Reşîdî'de Meslekler, Görevliler ve Ücretler,Osmanlı Öncesi İle Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Esnaf ve ekonomi Semineri, 9-10 Mayıs 2002, Bildiriler, Birinci Cilt, İstanbul, 2003, s. 105-127.
- Özgüdenli, Osman G., Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, İstanbul, 2006.Polat, İbrahim Ethem, “Arap Edebiyatında Artuklu-Haçlı Mücadelesi”, Artuklular, (Editör: İbrahim Özcoşar), c. I, Mardin, 2008. s. 43-56.
- Rıda, Muhammed Said, el-A’lâku’l-Hatîre fi Zikri Ümerâ’ü’ş-Şâm ve’l-Cezîre (Kısmu’l-Cezîre) AdlıEserin Yazımında İbn Şeddâd, (Çev. Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler II, Ankara, 2008, s. 357-424.
- Rubruk, Wilhelm Von, Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, (Çev. Engin Ayan), İstanbul, Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara, 1992.
- es-Sakkâr, Sâmi b. Hammâs, İmâretü Erbil fi’l-Asri’l-Abhbâsî ve Müerrihuhâ İbnu’l-Müstevfî, er- Riyâz, 1992.
- Smail, R. C., Fenü’l-Harb ‘İnde’s-Salîbiyyîn fi’l-Karni’s-Sâni Aşer (1097-1193), (Arp. Çev. Muhammed Velîd el-Cellâd), Dımaşk, 1982.
- Smith, Jonathan Riley, el-Hamletü’s-Salîbiyye el-Ûlâ ve Fikreti’l-Hurûbi’s-Salîbiyye, (Arp. Çev. Muhammed Fethi eş-Şâ’ir), Mısır, 1999.
- Spuler, Bertold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Deveri, (1220-1350), (Çev. Cemal Köprülü), Ankara, 1987.
- Süleyman, Ahmed Abdulkerîm, el-Mağol ve’l-Memâlîk Hatta Nihâyeti Asri’z-Zâhir Beybers (H. 648- 676/M. 1250-1277), Kahire, 1984.
- Şeker, Mehmet, “Selçuklu Vakfiyelerinde Sağlık Kurumları ve Sağlık Konusuna Genel Bakış”, 1.Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi, 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı (Ed.Ayşegül Demirhan Erdemir-Öztan Öncel-Yusuf Küçükdağ-Berrin Okka-Sezer Erer), 20-24 Mayıs 2008, Cilt: 1, s. 473-484.
- Şerif, M. M., İslam Düşüncesi Tarihi, İstanbul, 1991.
- et-Tekritî, Mahmud Yâsîn Ahmed, el-Eyyûbiyyûn fi Şimali’ş-Şâm ve’l-Cezîre, Bağdad, 1981.
- Terzioğlu, Arslan, “Ortaçağ İslâm-Türk Hastaneleri ve Avrupa’ya Tesirleri”, Belleten, Ankara, 1970, Say. 36, s. 123-138.
- Terzioğlu, Arslan, “Türklerin Orta Asya ve Hindistan’da Tesis Ettikleri Hastaneler”, VIII. Türk Tarih Kongresi Ankara-11-15 Ekim 1976, Kongreye Sunulan Bildiriler, c. II, s. 803-813.
- Uludağ, Osman Şevket, “Tıb İlmi ve Osmanlı Türkleri”, İkinci Türk Tarih Kongresi, İstanbul: 20-25Eylül 1937, Kongrenin Çalışmaları, Kongreye Sunulan Tebliğler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010, s. 705-734.
- Yiğit, İsmail, T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, Memlükler Maddesi, Ankara, 2004, c. XXIX, s. 90-97. Zabârof, Mihail, es-Salîbiyyûn fi’ş-Şark, (Arp. Çev. İlyas Şâhîn), Moskova, 1986-7.
