KÖSEDAĞ SAVAŞI SONRASINDA MOĞOL İSTİLÂSINA KARŞI KARAMANOĞULLARI’NIN ÖNDERLİK ETTİĞİ İSTİKLÂL HAREKETLERİNİN SONUÇSUZ KALMASINDA İRANLI UNSURUN ROLÜ
Author :
Abstract
Kösedağ Bozgunu, Türkiye Selçuklu Devleti’ni inhitata götüren ve Türk halkını siyasî, ekonomik ve kültürel bakımdan derinden etkileyen büyük bir istilâ felâketinin başlangıcı olmuştur. Savaş sonrasında Moğol ordusunun çiğneyip geçtiği, sadece Anadolu’nun Kayseri’ye kadar uzanan toprakları değil, aynı zamanda Selçuklu hükümdarının haysiyet ve itibarıdır. Bu sırada Selçuklu Devleti veziri olan İran asıllı (Deylemli) Mühezzibüddin Ali, kendisini savaş meydanına hiç uğramadan kaçan Selçuklu hükümdarı II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in, meydana getirdiği boşluğu doldurmakla vazifelendirmiştir. O, hiçbir talimat almaksızın belki de bu talihsiz istilânın ortaya çıkaracağı ağır sonuçları zamanında engelleyebilme niyetiyle Moğol ordusunun ardından düşman kumandanının karargâhı olan Mugan’a kadar gitmiş ve Selçuklu sultanı adına Baycu Noyan ile barış görüşmeleri yapmıştır. Bu görüşmeler sonrasında gerçekten de bir barış sağlanmış ancak, Türkiye Selçuklu Devleti, Moğollar’a tâbi (il) ve haraçgüzâr olmuştur. Moğollar için Kösedağ zaferi kadar kolay elde edilen bu barış, Selçuklu Devleti’ni felâkete götürürken başlangıçtan beri devlet bürokrasisini ellerinde tutan ve Moğol istilâsından sonra gelenlerle sayıları bir hayli artan İranlı unsurun gücüne güç katmıştır. Artık Selçuklu hükümdarları, hem Moğollar’ın hem de onların sayesinde makam ve mevkiini koruyan ve hattâ bazen Selçuklu hükümdarından bile muteber kabul edilen İranlı bürokratların kuklası haline gelmişlerdir. Mühezzibüddin Ali’nin dönüşünün hemen sonrasında barış görüşmeleri sırasında tayin edilen yıllık vergi ve sair yükümlülükler Moğol elçileri ile görüşülürken Selçuklu idarecilerinin telaşı yine sona ermedi. Mağlup sultan, savaş meydanındaki basiretsizliğini bu defa civar devletlerle ittifak kurma gibi faydasız savunma çareleri arayarak örtmeye çalışıyordu. Bir yandan da İranlı Naib Şemseddin İsfahanî’yi beraberinde kıymetli hediyelerle doğrudan Batu Han’a gönderdi. İsfahanî, Mühezzibüddin Ali’nin başlattığı işi pekiştirmiş, Selçuklu sultanına Baycu ile yapılan anlaşmayı tasdik eden bir yarlık ile çeşitli hediyeler getirmişti. Böylelikle Selçuklu Devleti’nin Moğollar’a tâbiyeti resmî ve hukukî bir mahiyet kazanmış oldu. Ancak Şemseddin İsfahanî, yalnızca bunları yapmakla kalmadı Selçuklu ülkesine dönerken, yanında Batu Han’ın kendisine verdiği “Nizâmü’l-Mülk” unvanı ile “Anadolu’da kendi adına hüküm verme yetkisini verdiğini gösteren bir yarlık” da getirmişti. Döner dönmez çoktan ölmüş olan Mühezzibüddin Ali’den boşalan vezaret makamına oturdu. Bu hırslı İranlı bürokratın, 1249 yılında ölümünden sonra yerini Mühezzibüddin Ali’nin oğlu Muineddin Pervane aldı. Pervane, Moğol istilâsının nimetlerinden en çok faydalanan kişi olduğu gibi, Moğollara karşı Karamanoğulları’nın başlattığı istiklâl hareketlerinin merhametsizce boğulup, sonuçsuz kalmasında da önemli bir rol oynadı.
Keywords
Abstract
Kösedağ defeat had been the beginning of an overwhelming disaster which affected the Turkish people deeply in political, economic and cultural respects leading the depression of the Seljuk Sultanate of Rum. It was not only the Anatolian land as far as Kayseri that the Mongolian army had trampled down after the war, but the dignity and reputation of the Seljuk sultan as well. Seljuk Sultan Ghiyath ad-Din Kaykhusraw II who deserted from the battlefield without ceasing, had charged Mühezzibüddin Ali (Deylem), an Iranian origin Seljuk vizier at that time, to fill his gap. He, without receiving any instructions, may be with the intention of preventing from the heavy burdens brought about by this unfortunate invasion went up to Mugan where the enemy commander’s headquarters had been located and made peace talks with Baiju Noyan in the name of Seljuk Sultan. A peace agreement had indeed been reached after these talks, however making the Seljuk Sultanate of Rum dependent and tributary on Mongols. This peace, which had been obtained as easily as the Kösedağ victory for the Mongols had further strengthened the Iranian element, who increased in number after the Mongol invasion and controlled the state bureaucracy that distressed the state from the beginning. Now the Seljuk rulers had become the puppets of both the Mongols and the Iranian bureaucrats who keep their office under their favor and sometimes appeared even more effective than the Seljuk rulers. Even after the return of Mühezzibüdin Ali while the annual tax and other liabilities which had been determined during peace talks were being negotiated with the Mongol envoys the anxieties of the Seljuk rulers not came to an end. Defeated Sultan was now trying to cover up his lack of foresightedness in the battle square by calling useless remedies such as to make defense alliances with the neighboring governments. He also sent directly Iranian Naib Şemseddin İsfahanî to Batu Khan with precious gifts. Isfahani consolidated the work initiated by Mühezzibüddin Ali bringing the Seljuk sultan a yarlık that confirms the agreement with Baiju Noyan and a variety of gifts. Thus, the dependency of the Seljuk Sultanate to the Mongols had gained an official and legal disposition. However Şemseddin Isfahani did not only confine himself to those things but also brought the title of “Nizâmü'l-Mülk” given him by Batu Khan with a yarlık that indicates his authority to adjudicate in Anatolia on his behalf. As soon as his return, he sat on the Office of Vizierate which was already been vacant as Mühezzibüd Ali had been dead long time ago. After this ambitious Iranian bureaucrat had died in 1249 Mühezzibüddin Ali’s son Muineddin Pervane replaced him. Besides being the most beneficiary person from the blessings of Mongol invasion, Pervane played an important role in stifling the independence movement of Karamanids against Mongols mercilessly and causing it inconclusive.
Keywords
- ABÛ’L-FEREC, Gregory, Abû’l-Ferec Tarihi, (İngilizce’den çeviren:Ö.R.DOĞRUL), Ankara, 1987, II.
- ABÛ’L-FEREC, Gregory, Abû’l-Ferec Tarihi, (İngilizce’den çeviren:Ö.R.DOĞRUL), Ankara, 1987, II. Baskı.
- AKSARAYÎ, Kerîmüddin Mahmud-i, Müsâmeretü’l- Ahbâr, (Çev.: Mürsel ÖZTÜRK), Ankara, 2000, TTK Yay.
- CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev.: Mürsel ÖZTÜRK), Ankara, 1988.
- ERDEM (KUŞÇU), Ayşe Dudu, İlhanlı-Memlûk Münâsebetleri, G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Ortaçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara 1998. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi)
- İBN BİBİ, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el- Ca’ferî er-Rugadî, el-Evâmirü’l Ala’iye-fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçukname), (Ter.Mürsel Öztürk), Ankara, 1996.
- İBN ŞEDDÂD, Baybars Tarihi, (çev.:Şerefüddin Yaltkaya), Ankara, 2000, II. Baskı.
- JANSKY, Herbert Selçuklu Sultanlarından Birinci Alâeddin Keykubâd’ın Emniyet Politikası, Zeki Velidi Togan’a Armağan, Ankara, 2010, II. Baskı.
- KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçukluları’nın İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, Tarih Araştırmaları Der., c.II, S.2-3, (Ankara 1964) ve c.III, S.4-5, (1965).
- KAYMAZ, Nejat, Pervâne Mu’înü’d-Dîn Süleyman, Ankara, 1970.
- KOCA, Salim, Moğol İstilâsına Karşı Sultan I. Alâeddîn Keykubâd’ın Güvenlik Politikası, Gazi Türkiyat Der. , S.5, (Güz 2009).
- KOCA, Salim, Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, Ankara, 2012.
- KÖYMEN, M. Altay, “Büyük Selçuklu Veziri Nizâmü'l-Mülk ve Tarihî Rolü” Türkler Ans., c.V. OCAK, Ahmet Yaşar, Babailer İsyanı, İstanbul, 1980.
- SPULER, Bertold, İran Moğolları, (çev.: Cemal KÖPRÜLÜ), Ankara, 1987, II. Baskı. ŞİKÂRÎ, Karamanoğulları Tarihi, (Nşr: Mesud KOMAN),Konya, 1946.
- TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 1993, III. Baskı.
- UZUNÇARŞILI, İ.H., Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara, 1988, T.T.K.Yay ., IV. Baskı. UZUNÇARŞILI, İ.Hakkı Anadolu Beylikleri, Ankara, 1988, IV. Baskı.
