Author :
Abstract
Anadolu Coğrafyası, bilindiği üzere 1000-1300 yılları arasındaki üç yüz yılda Türkistan, Horasan ve Azerbaycan’dan gelen büyük kitleler hâlindeki göçler ile yurt edinilmeye başlanmış ve böylelikle Anadolu’nun etnik siması hızlı bir değişim sürecine girmiştir. Bununla beraber Aksaray ve Kırşehir merkezli Orta Anadolu kırsalındaki yerleşimlerde günümüzde yaşamakta olan ahalinin buralara gelerek yerleşmesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da egemenlik sürmekte olan Akkoyunlu Devleti’nin zamanla ortadan kalkması nedeniyle bu devletin hâkimiyetinde bulunan konar-göçer teşekküllerin ilkin Antep-Halep taraflarına; devam eden süreçte ise Dulkadirli toprakları ile Sivas-Malatya-Kayseri sahalarına yayılmaları-dağılmaları süreci ile daha çok ilişkilidir. Kısacası Orta Anadolu kırsalının günümüzdeki siyasî ve toplumsal örgütlenmesinin daha ziyade bu son süreçle ilgili olduğu söylenebilir. 1830’larda Aksaray’da yaşamakta olan konar-göçer Türkmen topluluklarından biri Çemelü Cemaati’dir. Günümüzde “Çimeli” olarak adlandırılan bu cemaat, 1830’larda Aksaray sahasında ikamet etmekle beraber, onlar idarî anlamda İstanbul merkezli Haremeynü’ş-Şerifeyn Evkafı tarafından idare edilmekte olan Sivas’taki Yeniil Kazası’na bağlı idiler. Aksaray Çimeli Cemaati, Yeniil’deki Halep Türkmenleri ile Dulkadirli Türkmenleri’nin uzantısıdır. Çemelü Cemaati, 1650-1700 arasındaki dönemde Kırşehir üzerinden gelerek Aksaray’a yerleşmişlerdir. Cemaatin, aynı mekânı paylaştıkları çevrelerindeki diğer konar-göçer topluluklara oranla nispeten küçük bir nüfusa sahip olması, onların günümüzde dahi Aksaray’da kültürlerini muhafaza ediyor olmalarına, birlikte hareket ediyor olmalarına sebep olmuş görünmektedir.
Keywords
Abstract
Anatolian geography, as is known, started being settled by the masses of immigrants from Turkestan, Khorasan and Azerbaijan during the three hundred years period between years 1000-1300, and thus its ethnic character entered a period of rapid change. Nonetheless, the current population of settlements in central Anatolian region around Aksaray and Kırşehir coming and settling here is closely related to the period in which nomadic entities under the control of Akkoyunlu state, which ruled eastern and South-eastern Anatolia, first migrated to Antep-Aleppo region following the fall of Akkoyunlu state, and then spread around the Dulkadir region and Sivas-Malatya-Kayseri region. To be brief, it can be said that contemporary organization of politics and society in Central Anatolia is rather relevant to this latter period. Çemelü Jamaah was one of the nomadic Turkmen communities residing in Aksaray in 1830s. Despite residing in Aksaray region in 1830s, this Jamaah, now called “Çimeli”, was registered to Yeniil district in Sivas that was governed by Istanbul based Haremeynü’ş-Şerifeyn foundation. Aksaray Çimeli Jamaah is an extension of Aleppo Turkmens and Dulkadir Turkmens in Yeniil. Çemelü Jamaah came over from Kırşehir and settled in Aksaray sometime between 1650-1700. The fact that the Jamaah had rather less population than the neighbouring nomadic communities is thought to be the reason why, even today, they are still preserving their culture and acting in unison.
Keywords
- AK, Mehmet, Teke Yörükleri 1800-1900, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
- ALTAN, Çetin, “Memlûklar Devrinde Türkmenlere Dair”, Ortaçağ Anadolusu’nda Bir Türkmen Şeyhi Dede Garkın (Ed. A. Taşgın ve diğerleri), İstanbul 2014, s.222-227.
- AYGÜN, Necmettin, Nüfus Defterleri’nde Aksaray’ın Sosyal Ve Ekonomik Tarihi, Cilt I, Aksaray Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016.
- BİTİRGEN, Mehmet, Çimeli Aşireti Tarihi, Konya 2001 (Basılmamış metin).
- 76 Abdullah Saydam, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aşiretlerin İskânına Dair Gözlemler”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler (Sempozyumu Bildirileri, Tarsus, 14 Mayıs 2000), Ankara 2000, s.221.
- 77 Muhassıllık veya Memleket Meclisleri’nin işleyişi için bkz. Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri, s.32-45.78 BOA. Cevdet-Dahiliye, 7620 ve BOA. İrade-Meclis-i Vâlâ, 178’den naklen Abdullah Saydam, “Tanzimat İlkelerinin Aşiretlere Uygulanmasına Bir Örnek: Boynuincelü Aşireti”, Türk Kültürü, Sayı 503-504, Ankara 2005, s.17.
- ERDEM ÖZTÜRK, Gülin, “19 ve 20. Yüzyıllarda Niğde Sancağının İdarî Taksimatı”, Niğde, Aksaray ve Nevşehir Tarihi Üzerine, İstanbul 2008, s.69-81.
- ERDOĞAN, Emine, “Ankara Yörükleri (1463, 1523/30 ve 1571 Tahrirlerine Göre)”, OTAM, Sayı 18, 2005, s.119-GÜL, Muammer, Orta Çağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2010. GÜNDÜZ, Tufan, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
- HALAÇOĞLU, Yusuf, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar, Cilt I-VI, Togan Yayınevi, İstanbul 2011.
- İNALCIK, Halil, “Osmanlı Devleti’nin Doğuşu Meselesi”, Söğüt’ten İstanbul’a (Der. O. Özel-M. Öz), Ankara 2000, s.227-232.
- İNALCIK, Halil, “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri” Tanzimat, (Ed. H. İnalcık-M. Seyitdanlıoğlu), Ankara 2006, s.110-124.
- KONYALI, İbrahim Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Niğde Aksaray Tarihi, Cilt I-II, Fatih Yayınevi, İstanbulKORKMAZ, Zeynep, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, I. Cilt, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1977.
- Küçük Asya’nın Bin Yüzü Ankara (Haz. S. Aydın-K. Emiroğlu-Ö. Türkoğlu-E. D. Özsoy), Dost Kitabevi, Ankara ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınları, İstanbul 1987.
- ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840–1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
- ÖĞÜT, Tahir, 18-19. YY’da Birecik Sancağında İktisadi ve Sosyal Yapı, Ankara 2013.SAKİN, Orhan, Bozok Sancağı ve Yozgat, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2012.
- SAYDAM, Abdullah, “Tanzimat İlkelerinin Aşiretlere Uygulanmasına Bir Örnek: Boynuincelü Aşireti”, Türk Kültürü, Sayı 503-504, 2005, s.78-92.
- SAYDAM, Abdullah, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aşiretlerin İskânına Dair Gözlemler”, Anadolu’da veRumeli’de Yörükler ve Türkmenler (Sempozyumu Bildirileri, Tarsus, 14 Mayıs 2000), Ankara 2000, s.217-229. SÜMER, Faruk, “Akkoyunlular”, DİA, Cilt 2, İstanbul 1989, s.270-274.
- ŞAHİN, İlhan, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayınları, İstanbul 2006. ŞAHİN, İlhan, Tarih İçinde Kırşehir, Eren Yayınları, İstanbul 2011.
- TELLİOĞLU, İbrahim, “Doğu Karadeniz Bölgesinde Komnenos Hâkimiyeti ve Türkler”, Pontus Sorunu, AnkaraTELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009.
- TÜRKAY, Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret Yayınları, İstanbul 2012. YİNANÇ, Refet, “Dulkadiroğulları”, DİA, Cilt 9, İstanbul 1994, s.553-557.
- YÖRÜK, Doğan, XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı, Tablet Kitabevi, Konya 2005.
