İSLAM ÖNCESİ TÜRK İNANCINA AİT BAZI UYGULAMALARIN ON DOKUZUNCU YÜZYIL TÜRKİSTAN SEYAHATNAMELERİNE YANSIMALARI
Author :
Abstract
İlim dünyası tarafından Avrasya olarak isimlendirilen ve başta Orta Asya olmak üzere Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi ve Macar ovalarını içine alan oldukça geniş coğrafyada eski çağlardan itibaren varlık göstermiş olan Türkler çoğu zaman benliklerini koruyarak inşa etmiş oldukları kültürleri ile Dünyanın kadim milletleri arasında yer almayı başarmışlardır. Çoğu araştırmacıya göre Türklüğün merkezi konumunda olan ve birçok tarihi kaynakta adı Türkistan olarak zikredilen Orta Asya ise tarihin her döneminde bu kadim kültürün yaşatıldığı önemli coğrafyalardan olmuştur. Buradaki varlıkları kimi araştırmacılara göre MÖ 2500 kimilerine göre ise MÖ 4000’e kadar uzanan Türkler, ilk inanç sistemleri içerisinde yer alan uygulamaları İslamiyet’in kabulünden sonra da Türk halk inancı adı altında yaşatmaya devam etmişlerdir. İşte bu çalışmada bahsi geçen Türk inanç sistemindeki eski Türk dini yani Gök Tanrı dininin, Şamanizm’in, Atalar kültünün, Tabiat kuvvetlerinin ve diğer bazı inanışların XIX. yüzyılda Türkistan’ı ziyaret eden seyyahların yazdığı seyahatnamelerde ya özgün hali ile ya da biraz farklılaşarak yer aldığı tespit edilmiştir.
Keywords
Abstract
Turks have existed in the geography named as Eurasia by the scientific world since ancient times. The Eurasia is a very large area including Central Asia, Caucasus, The north of the Black Sea and the Hungarian plains. Turks built their own culture by preserving their identity and existed among the ancient nations of the world. Central Asia, which is the center of Turkish according to many researchers and whose name is mentioned as Turkestan in many historical sources, has been one of the important geographies where this ancient culture was lived in every period of history. The Turks, whose presence here goes back to 2500 BC or 4000 BC according to some researchers, They continued to practice of the first belief systems under the name of "Turkish folk belief" after the adoption of Islam. In this study were examined; The old Turkish religion, Shamanism, Ancestors cult, belief in the forces of nature and some other beliefs in the Turkish belief system and This beliefs has been determined on the travel books written by travelers who visited Turkestan in nineteenth century. These beliefs were included in travel books either in their original form or with a little differentiation.
Keywords
- ANOHİN A V (2006) Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Kömen Yayınları, Konya.
- ANOHİN A V (2006) Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Kömen Yayınları, Konya.
- ARSLAN A A (2007) “Orta Asya Türk ve Amerika Kızılderili Şamanların Giysileri”,Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, 16-17 Nisan 2007,Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, pp.51-83.
- AYTMATOV C (2011) Kızıl Elma-Oğullarla Buluşma-Beyaz Yağmur-Asker Çocuğu- Deve Gözü (Hikayeler), Çev. Refik Özdek, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
- BİGİ M Z (2005) Maveraünnehir’e Seyahat, Haz. Ahmet Kanlıdere, Kitabevi Yayınları,İstanbul.BLOCQUEVİLLE H C (1986) Türkmenler Arasında, Çev. Rıza Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- BONVALOT G (1986) Eski Yurt (Esir Yurt Orta Asya’dan), Çev. M. Reşat Uzmen, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul.
- ÇORUHLU Y (2002) Türk Mitolojisinin Anahtarları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. 109 Schuyler, 138-139/226.
- ÇİRKİN S (2019) Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.DANIK E (1990) Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezartaşları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
- DAVLETOV T B (2007) “Kamlık İnancında Kam (Şaman) ve Kümelenme GeleneğiÜzerine”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, 16-17 Nisan2007, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, ss.89-97.DİOSZEGİ V (1963) Ethnogenic Aspect of Darkhat Shamanism. Acta Orientalia: Budapest XVI: 55-83.
- DUBROVSKY D (2002) “Cuci Ulusu’nun Cenaze Törenlerinde At Kurban Edilmesi”,Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp.80-87.
- EBERHARD W (1996) Çinin Şimal Komşuları, Çev. Nimet Uluğtuğ, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- ERDEM M (2002) “Kırgızlarda Dinî ve Sosyal Hayat”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp.167-176.
- ERGİN M (1984) Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınevi, İstanbul.
- ERGUN P (2004) Türk Kültüründe Ağaç, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- ESİN E (2001) Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- FEDOTOVİÇ F (1994) “Saha Yeri ve Saha Türkleri”, Haz. Saadettin Gömeç, Ankara Üniversitesi Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara, ss.227-241.
- GÖKÇİMEN A (2010) “Türkmen Irımları (Halk İnanışları) ve İşlevleri”, Millî Folklor Dergisi, Sayı 87, İstanbul, pp.148-158.
- GÖMEÇ S (2003) “Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet”, Ankara Üniversitesi Dil TarihCoğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C.XXI, Sayı 33, Ankara, 2003, pp.79-104.
- GÜNGÖR H (2002) “Eski Türklerde Din ve Düşünce”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp.261-282.
- _____ (2007) “Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar”, Yaşayan Eski Türkİnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, 16-17 Nisan 2007, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, pp.1-7.
- HOPPAL M (2019) Avrasya’da Şamanlar, Çev. Bülent Bayram, H Şevket Çağatay Çapraz,Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- _____ (2015) Şamanlar ve Semboller (Kaya Resim ve Göstergebilim), Çev. Fatih Sel,İBRAYEV Ş (2006) “Kazak Mitleri ve Mitik Efsaneleri Hakkında”, Bilig, Sayı 37, Ankara, pp. 1- 11.
- İbn FAZLAN (1975) Onuncu Asırda Türkistan’da Bir İslam Seyyahı -İbn Fazlan Seyahatnamesi-, Haz. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınevi, İstanbul.
- İNAN A (1987) “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Makaleler ve İncelemeler, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, pp.462-479.
- _____ (2006) Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- KAFESOĞLU İ (1980) Eski Türk Dini, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- KARAMÜRSEL A (2002) “Türklerde Mezar Geleneği”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp.76-79.
- KOCASAVAŞ Y (2002) “Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Adetleri”, Türkler, C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp. 67-75.
- _____ (2002) “Gök Tanrı İnancı”, Türkler, C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp. 326-329.
- MASSON V M – Taylor T (1989) “Special Section Soviet Archaeology in the Steppe Zone”, Antiquity, 63(241), pp. 779-783.
- MEHMET EMİN EFENDİ (2007) İstanbul’dan Asya-yı Vusta’ya Seyahat, Haz. Muhibbe Darga, Everest Yayınları, İstanbul.
- OYMAK İ (2002) “Türkistan'da Zerdüştlüğün Yayılması ve Etkileri”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, pp.375-384.
- PAMİR A (2003) “Türklerin Geleneksel Dini Şamanizm'in Orta Asya Eski Türk KamuHukuku'na Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.52, Sayı 4, Ankara, ss.155-186.
- RADLOFF W (1954) Sibirya’dan (II Cilt), Çev. Ahmet Temir, Maarif Basımevi, İstanbul.
- RADLOFF W, ANOHİN A V (2012) “Şaman Dua ve İlahileri”, Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi, İstanbul.
- RASONYI L (1971) Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
- ROUX J P (1972) Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı. Türk Kültürü El Kitabı(İslamiyetten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar), İstanbul, 2(1a): 74-110. _____ (1998) Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İşaret Yayınları, Ankara.
- RUBRUK W (2012) Moğolların Büyük Hanına Seyahat, çev. Ergin Ayan, Ayışığı Yayınları, İstanbul.
- SCHUYLER E (2003) Türkistan Seyahatnamesi, Çev. Kolağası Ahmed, Haz. Ali Ahmetbeyoğlu Kemal Özcan-İshak Keskin, TATAV Yayınları, İstanbul.
- ŞENER C (1997) Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini Şamanizm, Ad Yayıncılık,TANYU H (1980) “Dini Folklor Veya Dini-Manevi Halk İnançlarının Çeşit Ve Mahiyeti Üzerinde Bir Araştırma “, A.Ü.İ.F.D, Cilt XX111, Ankara, pp. 123-142.
- TATLIOĞLU D (2000) “Türkmen Irımları (Halk İnançları)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 4, Sivas, pp. 151–166.
- _____ (1999) “Türkmenistan’da Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili İnanç ve Uygulamalar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 2, İstanbul, pp.13-32.
- TURAN F A (2002) “Eski Türklerde Tek Tanrı İnancı”, Türkler Ansiklopedisi, C.III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, pp. 320-325.
- USER H Ş (2008) “Kan Ağla ve Baş Bağla Deyimlerinin Bilge Kağan ve Suci Yazıtları Temelinde Açıklaması”, Türkbilig, Sayı 16, Ankara, pp.137-145.
- ÜNAL F (2008) “Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği”, Bilig, Sayı 45, Ankara, pp.103-130.
- VAMBERY A (2009) Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, Çev. AbdurrahmanSamipaşazade Abdülhalim, Haz. N. Ahmet Özalp, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
