Author :
Abstract
Mâverâünnehr’de Türk-İslam ve Moğol hâkimiyet anlayışlarına göre devletini kuran bozkırın son göçebe fatihi Emîr Timur, Çağatay neslinden Saray Mülk Hatun ile evlenerek Han-ı Kürekan yani Han damadı unvanını almıştır. Bu evlilikten dolayı Timur, kendisini Çağatay Hanlığı’nın varisi olarak görmüştür. O, Çağatay topraklarına egemen olmak, Moğol İmparatorluğu üzerinde sonradan türeyen hanedanları cezalandırmak, İpek yolu güzergâhındaki ülkeleri ele geçirmek ve cihan hâkimiyetini gerçekleştirmek amacıyla seferler düzenlemiştir. Timur’un sefer düzenlemiş olduğu bölgelerden biri de bozkır ve yerleşik kültürlerin kavşağında, kıtaları birbirine bağlayan ana yolların güzergâhında bulunan Hârezm coğrafyasıdır. Emîr Timur, Hârezm’in doğu ve güney kısımlarını hâkimiyeti altına alan Kongrat kabilesinden Sufî ailesine karşı beş sefer düzenlemiştir. Bu seferler 1372, 1373, 1376, 1379 ve 1388 yıllarında gerçekleşmiştir. Timur, düzenlemiş olduğu seferlerle Hârezm bölgesini fiilen hâkimiyeti altına almış olmasına rağmen, Sufî ailesi ve Kongratları tam anlamıyla kendisine bağlayamamıştır. Nihayet O, son seferinde Ürgenç şehrini yıktırıp, ahalisini de Semerkant’a göçürmüştür. Bu çalışmada, Emîr Timur’un Mâverâünehre egemen olduktan sonra, Hârezm bölgesine seferler düzenlemesinin sebepleri, Hârezm’in siyasi, ticari ve medeni önemi, Sufî ailesi ile yapılan mücadele ve sonuçları dönemin kaynaklarına dayanılarak ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
Establishing his state in Maveraünnehr (Transoxiana) on the basis of Turkish-Islamic and Mongol sovereignty understanding, Emîr Timur (Timurid), the final nomadic conqueror of steppes, received the title of Han-ı Kürekan, that is the bride-groom of Khan, by getting married to Saray Mülk Hatun from the Çağatay generation. Because of this marriage, Timur started to see himself as the heir of Çağatay Khanate. He launched expeditions in order to dominate Çağatay lands, to punish the khanates mushrooming on the lands of Mongol Empire, to capture the countries on the silk route thus realizing the world sovereignty. One of the destinations Timur had launched expeditions to was the Khwarezm region at the crossroads of steppe and settled cultures, along the main roads connecting the continents. Emîr Timur launched 5 expeditions to the Sufî family, from the Kongrat tribe dominating the eastern and southern parts of Khwarezm. These expeditions took place in the years of 1372, 1373, 1376, 1379 and 1388. Although Timur had dominated the Khwarezm region virtually through the expeditions he made, he couldn’t obtain the full allegiance of the Sufî family and Kongrats. Finally, he got the Ürgenç city fully destroyed in his last expedition and exiled its inhabitants to Samarkand. The study analyzes the reasons for Emîr Timur to launch expeditions to Khwarezm location after having dominated the Maveraünehr, the political, commercial and civil significance of Khwarezm, the fight with the Sufî family and its outcomes in accordance with the sources of the era.
Keywords
- AKA, İsmail, “Timur Sâdece Bir Asker mi İdi?”, Makaleler, C. 2, Berikan Kitapevi, Ankara 2005,
- AKA, İsmail, “Timur Sâdece Bir Asker mi İdi?”, Makaleler, C. 2, Berikan Kitapevi, Ankara 2005, s. 113-130.
- __________, “Timurlularda Hâkimiyet Anlayışı”, Makaleler, C. 2, Berikan Kitapevi, Ankara 2005, s.71-78.
- __________, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2014.
- AKSOY, Bülent, “İpek yolu Güzergâhı”, İpek Yolunda Türk Kültür Mirası, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2014, s.21-29.
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, Çeviren: Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2013.
- ALAN, Hayrunnisa, “Emir Timur’un Şahsiyeti ve Hükümdar Kişiliği”, 1402 Ankara Savaşı UluslarArası Kongresi Bildiri Kitabı, Editör: Mustafa Alkan, Türk Tarih Kurumu Ankara 2014, 43-62.
- __________, “Timurlular”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Hazırlayanlar: Hayrunnisa Alan, İlyas Kemaloğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul 2017, s. 180-247.
- __________, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, Ötüken Yayınları, İstanbul 2015.ALPARGU, Mehmet, “İpek Yolunda Timurlular”, İpek Yolunda Türk Kültür Mirası, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2014, s. 464-479.
- BABAYAR, Gaybullah, “ Ortaçağlar Boyunca Özbekistan’da İpek Yolu’nun Oynadığı Tarihî Roller”, İpek Yolu, Türk kültürüne Hizmet Vakfı Yayını, İstanbul 2015, s. 179-200.
- 87 Bartold, 187; Alexsandr Yakubovskiy, Altın Ordu ve Çöküşü, Çeviren: Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2000, s.156.
- BARTOLD, V.V., Orta- Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Hazırlayanlar: Kâzım Yaşar Kopraman- İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2006.
- DEVLET, Nadir, Avrasya Fatihi Cengiz Han, Başlık Yayınları, İstanbul 2010.
- ENGİN Eroğlu, Onuncu Yüzyıla Kadar Türklerde Ticaretin Seyri, Kriter Yayınları, İstanbul 2018.
- GOLDEN, Peter B., “Rusya’nın Orman Kuşağı Halkları” Erken İç Asya Tarihi, Der: Denis Sinor, İletişim Yayınları, İstanbul 2014 s.311-344.
- GROUSSET, René, Stepler İmparatorluğu: Attilâ, Cengiz Han, Timur, Çeviren: Halil İnalcık, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2011.
- GÜNDOĞDU, Abdullah, “İpek Yolu’nun Türklere Sunduğu Jeo-stratejik İmkânlar”, İpek Yolunda Türk Kültür Mirası, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2014, s. 294-300.
- HESAMİPOUR, Ahmet, El-Fuşencî’nin İbretü’n Nâzırîn Adlı Eserinde Timur Devri Olayları(Metin, Çeviri, Değerlendirme), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2005.
- İbni Arapşah, Acâibu’l –Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela), Çeviren: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
- KAFALI, Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
- KAFESOĞLU, İbrahim, Harzemşahlar Devleti Tarihi (1092-1221), Türk Tarih Kurumu Yayını Ankara 2002.
- __________, Türk İslam Sentezi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2008, s. 67.
- KAMALOV, İlyas, Altın Orda ve Rusya: Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009.
- KOÇ, Dinçer, “Cengiz Han Sonrasında Moğollar”, Türk-Moğol Tarihi, Editör: Kürşat Yıldırım, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018, s.151-168.
- MAROZZİ, Justin, Timurlenk: İslamın Kılıcı, Cihan Fatihi, Çeviren: Hülya Kocaoluk, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
- Mirza Haydar Duğlat, Tarih-i Reşidî: Geride Bıraktıklarımızın Hikâyesi, Çeviren: Osman Karatay, Selenge Yayınları, İstanbul, 2006, .
- NECEF, Ekber N., “Karahanlı, Gazneli ve Harzemşahlar’da İpek yolu ve Ticaret, ”, İpek Yolu, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayını, İstanbul 2015, 229-254.
- Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, Çeviren: Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1987.
- ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Hârizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 217-220.
- ÖZTUNA, Yılmaz, İslâm Devletleri Devletler ve Hanedanlar, C.1, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1996.
- ROUX, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çeviren: Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
- __________, Türklerin Tarihi: Pasifikten Akdeniz’e 2000 Yıl, Çevirenler: Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2008.
- Şerefüddin Ali Yezdî, Emîr Timur (Zafernâme), Çeviri ve Notlar: Ahsen Batur, Selenge Yayınları,ŞEŞEN, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2001.
- ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Emir Timur, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
- TANERİ, Aydın, “Gürgenç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul 1996, s. 321-324.
- TEMİR, Ahmet, Cengiz Han, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1989.
- TOGAN, Zeki Velidi, “Hârizm”, İslam Ansiklopedisi, C. 5/1, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını, Eskişehir 1997, s.240-257.
- YAKUBOVSKİY, Alexsandr, Altın Ordu ve Çöküşü, Çeviren: Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu YUVALI, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017.
- YÜKSEL, Musa Şamil, Timurlarda Din ve Devlet İlişkisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.
